Pani na Pulawach

W autorskim wstepie czytamy: Kiedy Maria Anna ksiezna Wirtemberska namawiala stara swa matke, Izabele z Flemmingow Czartoryska, by ta poszla do spowiedzi, pani na Pulawach oswiadczyla pol serio, pol zartem: Moja Marysiu, gdy powiem ksiedzu wszystko, com w zyciu dokazywala, spojrzy na mnie, nie uwierzy i bedzie myslal, ze klamie! Istotnie, losy tej ksieznej, ktora przezyla prawie 90 lat, byly tak barwne, ze starczylyby na kilka biografii. Pelna uroku, plocha i zalotna dama lekkomyslnego rokoka, bohaterka wielu skandalicznych romansow o europejskim zasiegu, a zarazem gleboka patriotka, goraco oklaskujaca postepowych mowcow na Sejmie Czteroletnim, patronka Kosciuszki, wreszcie autorka pierwszych ksiazek dla ludu i tworczyni polskiego muzealnictwa, w wieku lat trzydziestu pieciu sama podkreslila dwa dominujace w jej zyciu uczucia: milosc do dzieci i milosc ojczyzny. Jestem dobra matka i nigdy cienia najmniejszego zarzutu uczynic sobie nie mialam powodu co do niezachwianej milosci swojej do dzieci - zapewniala - czytamy we wstepie. Kochajaca matka byla itstotnie, kochala sie jednak tak silnie, ze z ,,oficjalnej" piatka dzieci, stuprocentowa pewnosc co do ojcostwa mial jej maz, ksiaze, general ziem podolskich Adam Czartoryski tylko do Teresy. Ojcami pozostalych byl krol Stanislaw August Poniatowski, ambasador carski Mikolaj Repnin, Francuz Luis duc de Lauzun oraz wielki zdrajca hetman Branicki. Pomniejszych kochankow i wielbicieli bylo wielu, jak chocby kolejny hetman - Kazimierz Rzewuski, z ktorym miala corke Cecylie, nie uznana przez meza, nieszczesnie kochajaca swego przyrodniego brata Konstantego. Gdy minely uniesienia mlodosci, ksiezna zajela sie budowaniem pozycji rodziny na forum politycznym. To jej rezydencje w Pulawach, dokad zjechala po zniszczeniu przez rosyjskie wojska podwarszawskich Powazek, odwiedzali krolowie i carowie, to tam snuto plany odbudowy Polski pod skrzydlem Rosji, kreslono, nieudane w sumie, mariaze malzenskie dzieci. Pani na Pulawach zyla dlugo (1746-1835), barwnie, bujnie i interesujaco. Za jej zycia minela epoka stanislawowska, przewalila sie zawierucha napoleonska, runelo Krolestwo Kongresowe, dopelnilo sie powstanie listopadowe. Dlatego tez opowiesc o niej jest w duzym stopniu opowiescia o rodzinie Czartoryskich, chocby slynnym Adamie Czartorskim, przywodcy Hotelu Lambert, jej wzlotach i upadkach, bledach i zaslugach; a takze o niektorych wazniejszych momentach z dziejow narodu polskiego na przelomie XVIII i XIX stulecia. Ta niepospolita kobieta zostala pokazana jako dama o bujnym zyciu uczuciowym, czula matka, organizatorka zycia kulturalnego i jego uczestniczka, patriotka i filantropka prowadzaca dzialalnosc oswiatowa wsrod ludu oraz pionierka muzealnictwa polskiego, a nawet literatka - autorka m.in. Pielgrzyma w Dobromilu i Dziennika podrozy do Cieplic.